„Nowy porządek - karykatury Artura Szyka” – wystawa w Muzeum Niepodległości

Na wystawę składa się 39 karykatur przedstawiających głównie postacie historyczne odpowiedzialne za wywołanie II wojny światowej oraz zbrodnie podczas niej popełnione. Jest, zatem przywódca III Rzeszy Adolf Hitler - z charakterystyczną grzywką opadającą na lewe oko, z grymasem na twarzy wygrażający pięścią całemu światu; marszałek Rzeszy, naczelny dowódca lotnictwa wojskowego Luftwaffe Herman Göring – gruby, obwieszony medalami; a także minister propagandy Joseph Goebbels – krzykacz niewielkiego wzrostu. Nie zabrakło przywódcy Związku Sowieckiego Józefa Stalina z charakterystycznym sumiastym wąsem. Są tez inni przywódcy, w tym m.in.: włoski dyktator Benito Mussolini, cesarz Japonii Hirohito oraz szef rządu Vichy Philippe Petain.

Rysunki pokazują również dramat Polski w 1939 r. Na jednej z nich polski żołnierz walczy z atakującym go od przodu Hitlerem, a w tym samym czasie cios w plecy zadaje mu Stalin. Na innym polski żołnierz trzyma na ręku martwą kobietę i dziecko. Grafice towarzyszy podpis „Ojcze nie wybaczaj im, albowiem wiedzą, co czynią”.

Karykatury pochodzą z wydanej w 1941 roku w Nowym Jorku publikacji „New Order”, a zakupionej przez Muzeum Niepodległości w 2022 r. Kurator wystawy Małgorzata Karolina Piekarska wyjaśniła, w wystąpieniu podczas wernisażu, że książka ta była pokłosiem wystaw Szyka prezentowanych w Stanach Zjednoczonych. „To był jego krzyk. Wierzył w to, że jeżeli pokaże swoje karykatury na wystawie w Nowym Jorku, wtedy Ameryka ruszy na pomoc Europie” – powiedziała. Dodała, że wystawa i publikacja miały miejsce jeszcze przez przystąpieniem USA do wojny.

„Ponieważ z książką jest tak, że można na wystawie zaprezentować jedynie dwie strony, więc wpadliśmy na pomysł, żeby korzystając ze zdobyczy nowych technologii ilustracje powiększyć, wydrukować i pokazać publiczności, żeby można było zobaczyć zawartość całej książki” – powiedziała Piekarska.

Łukasz Żywek kustosz z działu zbiorów z Muzeum Niepodległości wskazał, że Szyk w publikacji „New Order” przedstawił postaci historyczne, głównie przywódcy państw Osi. „Są bohaterowie, antybohaterowie zbiorowi, żołnierze, cywile, a także postacie fikcyjne, które stanowią personifikacje konkretnych krajów” – wskazał Żywek. Wyjaśnił, że kiedy Szyk chciał przedstawić Wielką Brytanię rysował postać Johna Bulla, czyli stereotypowego mężczyznę w cylindrze. Rosję przedstawia na jego karykaturach „Iwan” – stereotypowy wizerunek chłopa w czapie z czerwona gwiazdą.

Artur Szyk (1894-1951) był wybitnym artystą – grafikiem, karykaturzystą i scenografem. Sam o sobie mówił: „Jestem Żydem, a Polska jest moją ojczyzną. Nie umiem jednego od drugiego oddzielić w moim sercu”. Od 1921 r. mieszkał i tworzył głównie we Francji, a od 1937 r. w Wielkiej Brytanii. W 1940 r. osiedlił się w Stanach Zjednoczonych - w 1948 r otrzymał amerykańskie obywatelstwo.

Jako grafik i ilustrator zyskał uznanie w okresie międzywojennym – jego prace były wystawiane i publikowane nie tylko w Polsce, lecz również Francji, Wielkiej Brytanii i USA. Podczas wojny jego karykatury były zrzucane z samolotów alianckich na tereny okupowane przez Niemców. Za to został skazany zaocznie przez hitlerowców na śmierć. Niemcy zamordowali jego matkę i brata, którzy pozostali w okupowanej Polsce.

Wystawie towarzyszy katalog z prezentowanymi karykaturami uzupełniony szeroką informacją na temat Szyka i jego działalności artystycznej oraz amerykańskiej publikacji „New Order”. Pomocy w zrozumieniu karykatur jest również „Słownik postaci występujących na rysunkach”.

Wystawę w Muzeum Niepodległości można oglądać do 15 maja.(PAP)

Autor: Wojciech Kamiński

wnk/ szuk/ pat/